Wat er vooraf gaat aan de crisis in de Alphense jeugdzorgorganisatie Oog voor Thuis
Foto: Ter illustratieBron: Studio Alphen
GEMEENTE ALPHEN AAN DEN RIJN – Maandag 3 maart houdt de Alphense gemeenteraad een spoeddebat over de Alphense jeugdzorg. Aanleiding is het opstappen van de derde directeur binnen een jaar. Maar, het rommelt al in de lokale jeugdzorg sinds de overgang van landelijke naar lokale hulpverlening vanaf 2015 ondanks de vele goede bedoelingen van politiek en hulpverlening.
Er blijken al sinds de oprichting veel struikelblokken te zitten tussen Oog voor Thuis en gemeente Alphen aan den Rijn. De belangrijkste zijn een structureel gebrek aan samenwerking tussen gemeente(medewerkers) en jeugdhulpverlening plus een slordige verwerking van privacygegevens van cliënten en dossiers van Oog voor Thuis door de gemeentelijke IT-organisatie.
Op dit moment liggen er ontslagbrieven van directeur Leonie Cornelissen en van de voltallige Raad van Commissarissen. De brief van de directeur is een openbaar stuk gericht aan de Alphense gemeenteraad, de brief van de Raad van Commissarissen is niet naar de raad gestuurd en ook niet openbaar. Er ligt ook een brief van het managementteam van Oog voor Thuis met een steunbetuiging voor haar directeur én een overzicht van misstanden binnen de organisatie. En, er blijkt over de jeugdhulporganisatie een rapport te zijn van extern adviseur Berenschot dat ook niet bij de gemeenteraad ligt. De ontbrekende stukken zijn door de fracties van PvdA en GroenLinks inmiddels opgevraagd.
Van landelijke naar lokale jeugdhulp
De ‘ellende’ begon echter al veel eerder. Vanaf 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorg en opvoedingsondersteuning. De Rijksoverheid heeft deze hulpverlening afgestoten met als reden dat hulp en ondersteuning ‘meer flexibel, tijdelijk en op maat in de eigen context van het gezin’ moet worden aangeboden. Alphen aan den Rijn werkt hiervoor op onderdelen samen met buurgemeenten.
Het overgaan van Rijk naar gemeenten heet decentralisatie. De uitdaging is dat wel alle taken naar gemeenten zijn verschoven, maar dat er veel minder geld beschikbaar is dan de Rijksoverheid hieraan uitgaf. Gemeenten noemen dit dan ook: ‘de jeugdhulp is over de schutting gegooid’. Het betekent dat met veel minder geld elke gemeente nu zelf voor jeugdhulp en preventie moet zorgen.
Meestal is een goed advies nodig
Slechts 1 á 2 procent van de jeugd heeft complexe zorg nodig door mishandeling of ernstige verwaarlozing. Normaal gesproken gaat het over een advies, hulp bij opvoeden en ‘gewone’ mensen die met raad en daad worden bijgestaan. Dat werd bij de invoering van de lokale jeugdhulp gemeld door de Jeugd en GezinsTeams (JGT) tijdens een informatiemarkt in december 2016. Naar buiten lijkt echter dat veel vaker sprake is van het ‘allerergste’. Veilig Thuis, de organisatie voor advies en ondersteuning en het melden van huiselijk geweld en kindermishandeling, vindt dat ongewenste beeldvorming.
Wethouder Anouk Noordermeer (sociaal domein) zegt in een eerder interview over jeugdhulp iets soortgelijks over de situatie bijna tien jaar later: ‘Mensen denken dat alles maakbaar is en dat het de taak van de overheid is om alle uitdagingen op te lossen. Daarom zit op dit moment een op de zeven kinderen in de jeugdzorg. Dat is veel te veel. Uiteindelijk gaat het om mensen aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid en dat valt niet altijd goed.’
GO! voor jeugd
Gemeente Alphen aan den Rijn heeft vanaf 2018 de jeugdzorg ondergebracht bij de nieuwe overkoepelende organisatie GO! voor jeugd. Dit is een samenwerking van verschillende jeugdhulpaanbieders. De bedoeling is om de jeugd veel eerder en met preventieve maatregelen op te vangen, waardoor zwaardere hulpverlening voor een groot deel achterwege kan blijven.
Vanaf het begin zijn er ongenoegens bij de Alphense politiek. In september 2018 zijn de opstartproblemen zo groot dat er nog geen rapportages en geen mogelijkheden zijn om te meten of het beter of slechter gaat. De belangrijke verbeterpunten eind 2018 zijn: laagdrempeligere toegang tot hulp, versterken van vroeg-signalering, regie van cliënten versterken, systeemgericht werken verbeteren, meer helderheid, tijdige opschaling en zorg, let op de werkdruk, meer helderheid over de inzet van de contactpersoon en een dialoog met cliënten. Deze verbeterpunten worden gesteund door wethouder Han de Jager.
Manifest met visie
Toch blijft het rommelen in de jeugdhulp. Het contract met GO! voor jeugd is wel voortgezet tot eind 2022. Ondertussen is de Alphense gemeenteraad in 2021 en 2022 zelf aan de slag gegaan met het formuleren van uitgangspunten voor een betere jeugdhulp. Dit onder aanvoering van raadslid Maurits de Vries (D66). In het Manifest zijn vier uitgangspunten geformuleerd. Dit zijn:
- Versterken en benutten van kansen uit het gewone leven
- Ouders en jeugd aan het stuur
- Zorgen voor een doorgaande lijn van zorg en ondersteuning
- Benutten van kennis, kunde en expertise
De uitvoering van het Manifest komt op het bord van Anouk Noordermeer terecht. Zij heeft zelf deelgenomen aan de werkgroep die het Manifest heeft opgesteld en is sinds 2022 wethouder sociaal domein. Een van de conclusies uit het Manifest is dat het nodig is om een nieuwe overheidsorganisatie op te starten die jeugdhulp moet gaan geven. Noordermeer denkt dan meer grip te hebben op preventie en zorg. Tot 2022 wordt teveel aandacht gegeven aan zorg en te weinig aan preventie.
Overheids-BV
De jeugdhulpverlening is per 1 januari 2023 van een zelfstandige organisatie, uitgevoerd door GO! voor jeugd, overgegaan naar een overheids-BV, uitgevoerd door Oog voor Thuis. Het lijkt erop dat bij de overgang te weinig aandacht is besteed aan hoe dit in de praktijk moet werken. Het managementteam zegt hierover: ‘De gemeente grijpt in waar het niet zou moeten, maar laat ons in onzekerheid als we om richting vragen en schuift verantwoordelijkheden af wanneer het lastig wordt.’
De problematiek komt overigens niet uit de lucht vallen. Al in mei 2024 is de gemeenteraad door het college van burgemeester en wethouders (B&W) in een brief geïnformeerd over opstartproblemen. Zowel de voortgang van behandeltrajecten als de overdracht van de wachtlijst blijken een puzzel zijn voor Oog voor Thuis. Ook de slechte administratie van GO! voor jeugd in combinatie met aanzienlijk meer aanvragers en trajecten dan vooraf leek, is een uitdaging.
Gemeenteraad aan zet
Eerder al, eind 2023, had de Cliëntenraad van GO! profetische woorden gesproken: ‘Wij vinden het plan goed, maar we maken ons zorgen of alles wel gaat lukken per 1 januari. We zijn bang dat het gedoe van vier jaar geleden bij de opstart van GO! zich zal herhalen.’ Niet alleen de opstartproblematiek herhaalt zich kennelijk, daar komt bij dat een ambtelijke overheidsorganisatie toch heel anders werkt dan een maatschappelijk hulpverleningsorganisatie.
De Alphense gemeenteraad houdt maandag 3 maart een extra raadsvergadering naar aanleiding van de ontslagbrieven van directeur Leonie Cornelissen en van de voltallige Raad van Commissarissen, de ingezonden brief van het managementteam en vragen van verschillende politieke fracties.
